دكتر حسن محمدحسيني اكبري؛ متخصص آسيبشناسي
حجامت در لغت به معناي گرفتن حجمي از خون است و شايد علت اين نامگذاري نحوه انجام اين عمل باشد كه از طريق گشايش و انبساط موضعي ميباشد. در طب، نوعي خونگيري ويژه از پوست است كه به منظور حفظ سلامت، پيشگيري و يا درمان بيماريها انجام ميشود. ولي از نظر فيزيوپاتولوژي حجامت شامل دو قسمت التهاب و آسيب موضعي ميباشد.
تاريخچه اسناد معتبر نشانگر انجام عمل حجامت در مقدونيه و يونان است. در آن زمان اطبا متوجه اين نكته شدهاند كه وقتي جنگاوران در جنگ دچار آسيبهايي مانند اصابت شمشير ميشوند، در اثر تكرار اين مجروحيتها بسياري از بيماريهاي قبلي آنها درمان ميشود و در مواردي از برخي بيماريها كه ديگران در اثر عوامل عفوني و ساير علل به آن دچار ميشوند، در امان ميمانند.
لذا انسان بهتدريج دريافت كه با ايجاد زخم بهوسيله تيغ يا سوزن ميتواند به حفظ سلامت، پيشگيري از بيماريها و درمان آنها كمك كند. دين اسلام نيز روش درماني را مورد تاييد قرار داده است.
در حديثي از رسول اكرم (ص) آمده است: پنج مورد جزء سنتهاي پيامبران است: حياء، حلم، حجامت، مسواك كردن و عطر زدن. همچنين حجامت در روايات فراواني مورد تاييد ائمه اطهار قرار گرفته است.
ابنسينا در كتاب قانون، حجامت را از اركان اصلي درمان به شمار ميآورد و جرجاني در كتاب ذخيره خوارزمشاهي تاكيد فراواني بر انجام حجامت دارد.
در قرن ۱۶ ميلادي حجامت در اروپا يك روش درماني رايج بوده است و پزشكان اروپايي مشهوري مانند Fallopio، Vidius و Dallacrore به اين كار مبادرت ميورزيدهاند. از اوايل قرن بيستم در آلمان در برخي از مراكز درمان طبيعي (Heilpraktiker) حجامت انجام ميشود.
فيزيوپاتولوژي حجامت
حال ببينيم در عمل حجامت چه اتفاقي ميافتد و آيا اين اتفاق ميتواند واقعا در بدن انسان تاثير مثبت داشته باشد؟ همانگونه كه اشاره شد، حجامت شامل دو قسمت است: قسمت اول ايجاد نوعي التهاب مصنوعي توسط بادكش كردن و قسمت دوم ايجاد يك آسيب بافتي كنترلشده در پوست ملتهب ميباشد.
در اين حالت التهاب بهوجودآورنده شامل تمام قوانين مربوطه خواهد بود؛ يعني ناحيه ملتهب دچار پرخوني، گرما، قرمزي، سفتي، درد و بيحركتي خواهد شد و به دنبال آن واسطههاي التهابي از سلولهاي ناحيه ملتهب آزاد ميشود.
يكي از اين واسطهها، فاكتورهاي كموتاكتيك است كه موجب جذب سلولهاي مختلف سيستم ايمني از جمله لنفوسيتهاي T و B، نوتروفيلها، ائوزينوفيلها، بازوفيلها، ماستسلها و ماكروفاژها به ناحيه مذكور ميگردد و پس از ايجاد زخم در ناحيه به وسيله تيغ يا سوزن تمام مراحل فوق تشديد ميشود و باز هم فرآيند آزاد شدن واسطهها از سلولهاي موجود و سلولهاي بسيج شده در ناحيه شدت مييابد.
از جمله موادي كه از سلولهاي ايمني آزاد ميگردند، اينترلوكينها (IL) هستند كه حداقل اثرات ۱۸ نوع آن به طور واضح در مقالات و كتب مرجع توضيح داده شده است. به عنوان مثال، مهمترين اثرات IL1 و IL2 بسيج، تكثير و تمايز سلولهاي ايمني در تمام سيستم ايمني است و از همين جا ميتوان به راز حجامت پي برد كه تحريك و ارتقاي توان سيستم ايمني از طريق ايجاد التهاب و آسيب موضعي عمدي توسط پزشك است.
البته اين فقط يكي از اثرات حجامت است و بايد محاسن و خطرات آن به تفصيل مورد بررسي قرار گيرد.
امروزه با توجه به اينكه حجامت با وسايل يك بار مصرف بهداشتي و توسط پزشك آموزشديده انجام شود، نگراني حجامت در شرايط بهداشتي و توسط پزشك آموزش ديده بدليل انتقال بيماريهايي مثل ايدز و هپاتيت كاملا بيدليل ميباشد.
بنابراين با توجه به اثرات قطعي حجامت در طب سنتي و تاييد معصومين (عليهمالسلام) و وجود دلايل علمي كافي مبني بر مفيد بودن اين روش طبي و همچنين انجام مطالعات و تحقيقات علمي متعدد در مورد اثرات آن، پيشنهاد ميگردد پزشكان محترم از اين روش براي حفظ سلامت، پيشگيري و درمان بيماريها، پس از اخذ آموزشهاي كامل استفاده نمايند.